Choć niewielka mieści wiele skarbów. O Galerii Wzornictwa Polskiego MNW.

Dobre wzory wyrobów masowej produkcji
są wartością gospodarczą.
Dobre wzory są również wartością kulturową.
Wanda Telakowska

W 1947 roku po raz pierwszy w Polsce użyto pojęcia wzornictwo przemysłowe. Powstał on w kręgu charyzmatycznej pasjonatki, graficzki Wandy Telakowskiej (1905–1985) – twórczyni Instytutu Wzornictwa Przemysłowego (IWP), działającego od 1950 roku do dziś. Poprzez całą swoją działalność propagował ona ideę „piękna na co dzień dla wszystkich”^[1]Więcej o Telakowskiej patrz: Sztuka dla życia. Wspomnienia o Wandzie Telakowskiej, opr. Krystyna Czerniawska, Tadeusz Reindl, Instytut Wzornictwa Przemysłowego, Warszawa 1988. „Zabiegała, by produkowane seryjnie przedmioty codziennego użytku były projektowane przez artystów”^[2]Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Galeria Wzornictwa Polskiego – katalog, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2017, s. 4 Istotna dla niej była również współpraca profesjonalistów z twórcami ludowymi, dziećmi i młodzieżą. W 1978 roku, zebrane w ciągu jej pracy w IWP, zbiory wzorcowni tej instytucji, zawierające zarówno prototypy, jaki i dokumentację projektową, zostały przekazane Muzeum Narodowemu w Warszawie (MNW). Wówczas utworzono w jego strukturach Ośrodek Wzornictwa Nowoczesnego, którego zbiory były z czasem uzupełniane kolejnymi przykładami prac polskich projektantów – meblami, ceramiką, szkłem, tkaninami, odzieżą, biżuterią, a także maszynami i urządzeniami przemysłowymi.

Galeria Wzornictwa Polskiego, fot. Bartosz Bajerski ©MNW

Obecnie kolekcja liczy ponad 25 tys. obiektów, a na wystawie można zobaczyć ich ponad 600. Zanim jednak powstała ekspozycja stała, którą obecnie można oglądać, w MNW miały miejsce dwie wystawy czasowe Rzeczy pospolite. Polskie produkty 1899–1999^[3]Katalog wystawy patrz: Rzeczy pospolite, Polskie wyroby 1899–1999, red. Czesława Frejlich, Wydawnictwo Bosz, 2001. w 2000 roku oraz Chcemy być nowocześni. Polski design 1955–1968 z kolekcji MNW”^[4]Katalog wystawy patrz: Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Chcemy być nowocześni Polski design 1955-1968 z kolekcji Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2011. w 2011 roku. „Muzeum Narodowe w Warszawie po latach oczekiwania udostępnia widzom pierwszą przekrojową prezentację rodzimego wzornictwa. (…) W kameralnej przestrzeni kuratorki prezentują ikony polskiego wzornictwa oraz modele i prototypy, które nie zaistniały w masowej produkcji”^[5]Materiały prasowe MNW. – komentował dr Piotr Rypson, zastępca dyrektora MNW.

Warszawa, 15-18 grudnia 2017, Muzeum Narodowe, Galeria Wzornictwa Polskiego

Wystawa został podzielona na dwie strefy „historyczną” i „tematyczną”, zaaranżowane według koncepcji merytorycznej kuratorek: Anny Demskiej, Anny Frąckiewicz, Anny Magi i Kai Muszyńskiej. Pierwsza z nich obejmuje siedem rozdziałów ukazujących w porządku chronologicznym charakterystyczne dla danego okresu realizacje wzornicze. Z tego powodu wydzielono następujące okresy:

lata 1890–1918 to początki wzornictwa w Polsce – poszukiwania stylu narodowego (styl zakopiański – promowany przez Stanisława Witkiewicza i styl dworkowy, którego przedstawicielem był Józef Czajkowski), pierwsze projekty dla przemysłu przygotowywane przez artystów jak wzory mebli do sypialni Karola Tychego z 1908 roku („bliskie stylowi Warsztatów Wiedeńskich, a także późniejszym projektom z kręgu Bauhausu^[6]Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Galeria…, s. 7”) oraz działalność Warsztatów Krakowskich (1913–126) nawiązująca do angielskiej secesji.

lata 1918–1939 – okres, któremu nadano tytuł Budowanie państwa, zawiera wiele przykładów twórczości Spółdzielni Artystów ŁAD (1926–1996), której „statutowym celem było „podniesienie zarobku członków i wytwórczości krajowej”  poprzez „projektowanie i wyrób tkanin oraz sprzętów z drewna, metalu, szkła i gliny z wyraźnym dążeniem do doskonałości formy, surowca i wykonania”^[7]Irma Kozina, Polski Design, Wydawnictwo SBM, Warszawa 2015, s. 59 [za:] Irena Huml, ŁAD. Geneza – idee – program [w:] Spółdzielnia Artystów ŁAD 1926–1996, red. Anna Frąckiewicz, t. 1, Warszawa 1998, s. 17–36. . Oprócz nich znalazły się przykłady modernistycznych mebli z Zameczku Prezydenckiego w Wiśle (1930, proj. Adolf Szyszko-Bohusz, Andrzej Pronaszko, Włodzimierz Padle), unikatowe naczynia kute z metalu Julii Keilowej (1930–1939), porcelana z „Ćmielowa” i szkło z huty „Niemen”.

rok 1925 – ze względu na istotność wydarzenia, jakim była dla polskiego wzornictwa Wystawa Sztuk Dekoracyjnych i Nowoczesnego Przemysłu w Paryżu, wydzielono ją z drugiego okresu. Polska wówczas zaprezentowała w pawilonie zaprojektowanym przez Józefa Czajkowskiego szereg realizacji wzorniczych artystów-plastyków, które nowoczesne w formie zawierały szereg nawiązań do sztuki ludowej^[8]Wojciech Włodarczyk, Sztuka polska 1918–2000, Warszawa 2000, s. 26–27. Były to m.in.: meble Karola Stryjeńskiego, dekoracje ścienne Zofii Stryjeńskiej, gabinet Józefa Czajkowskiego, tapety Józefa Franaszka, kilimy i batiki z Warsztatów Krakowskich, czy Kapliczka Bożego Narodzenia Jana Szczepkowskiego^[9]Irma Kozina, Polski Design…, s. 52–58. Uznane one zostały przez światową krytykę za „polskie art-deco”. „Polacy zdobyli w Paryżu: 35 nagród Grand Prix (m.in. dla Józefa Czajkowskiego, Henryka Kuny, Zofii Stryjeńskiej, Józefa Mehoffera, Wojciecha Jastrzębowskiego, Warsztatów Krakowskich, dla szkół), 31 nagrody Diplôme d’Honneur, 70 złotych medali, 56 medali srebrnych i 13 brązowych, w sumie aż 205 nagród, uzyskując tym samym czołowe miejsce wśród 22 państw europejskich”^[10] http://culture.pl/pl/artykul/pawilony-polskie [za:] Anna M. Dexlerowa, Andrzej K. Olszewski, Polska i Polacy na powszechnych wystawach światowych 1851–2000, Warszawa 2005, s. 206..

lata 1945–1955 Odbudowa, socrealizm i inne nurty – to kontynuacja przedwojennej działalności ŁAD-u, a także powstanie w 1946 Biura Nadzoru Estetyki Produkcji kierowanego przez Telakowską, a następnie od 1950 pracowni i warsztatów w IWP, w których opracowywano nowatorskie rozwiązania artystyczno-inżynieryjne.

lata 1956–1969, określone jako Nowoczesność, stanowią jeden z najciekawszych okresów w historii wzornictwa polskiego. Jego styl „ukształtował się pod wspływem ówczesnej sztuki: malarstwa abstrakcyjnego i rzeźby [ m.in. Henrego Moore’a]. Charakteryzował się miękkimi, organicznymi formami (…), nerkowatymi i elipsoidalnymi kształtami, jaskrawymi, często kontrastowymi barwami”^[11]Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Galeria…., 21. Przykładami mogą być projekty: ceramiki Lubomira Tomaszewskiego oraz Danuty Duszniak, fotela Romana Modzelewskiego z 1958 roku i fotela 366 Józefa Chierowskiego z 1962 roku, a także szkła z „Krosna” Wszewłoda Sarneckiego czy tkanin z Zakładu Filmdruku IWP.

lata 1970–1989 – zatytułowane Jak dorównać światu. Braki i ograniczenia – to czas zmian gospodarczych w Polsce, a także pozyskiwanie innowacyjnych rozwiązań technologicznych i wymiana  z innymi krajami. W kwestiach stylowych dominują dwa nurty: minimalistyczny (nawiązujący do stylistyki Bauhausu) oraz kontynuujący tendencje z poprzednich lat o „bogatszej formie i kolorystyce^[12]Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Galeria…., 33.”, którego przykładem może być fotel Tulipan Teresy Kruszewskiej (1973) lub szkła projektu Zbigniewa Horbowego. Na projektowanie odzieży natomiast w tym okresie wpłynęła znacząco działalność publicystyczna i projektancka Barbary Hoff.

po 1989 roku Nowe otwarcie – ostatni rozdział prezentuje najnowsze osiągnięcia polskiego wzornictwa, w tym stołek PLOPP (Polski Ludowy Obiekt Pompowany Powietrzem) Oskara Zięty z 2008 roku, torba biodegradowalna 60 BAG COM Katarzyny Okińczyc i Remigiusza Truchanowicza z 2008 roku, pendrive Spinacz Bartosza Muchy z 2008 roku, czy wieszak Seven Tomka Rygalika z 2012 roku. Przyczyny nowatorstwa i różnorodność projektów tego okres dobrze opisują słowa Krystyny Łuczak-Surówki: „Na początku drugiego tysiąclecia w świadomości władz, a także społeczeństwa i mediów, wzornictwa nie postrzegano jeszcze jako elementu wzrostu konkurencyjności i innowacyjności, raczej kojarzono je ze sztuką. Między innymi wzmożona aktywność środowiska projektantów obudziła jednak zainteresowanie społeczne. I polski przemysł, i decydenci dostrzegli obowiązującą od dawna na świecie zasadę, że wzornictwo, często z jednej strony jest nośnikiem tradycyjnych wartości czy elementem budowania narodowej tożsamości, z drugiej ukierunkowane jest na przyszłość, a z punktu widzenia ekonomii państwa po prostu się opłaca”^[13]Krystyna Łuczak-Surówka, Historia Polskiego Wzornictwa, Instytut Wzornictwa Przemysłowego, http://www.iwp.com.pl/historia_polskiego_wzornictwa [Dostęp: 04.04.2018].

Galeria Wzornictwa Polskiego, fot. Bartosz Bajerski ©MNW

Na drugą strefę Galerii natomiast składają się trzy tematy:

wzornictwo przemysłowe – definiowane jako „projektowanie przedmiotów o skomplikowanej budowie i funkcji – maszyn i urządzeń technicznych, skonstruowanych z różnych materiałów przy użyciu zaawansowanych technologii^[14]Anna Demska, Anna Frąckiewicz, Anna Maga, Galeria …, s. 4” (przykładem prezentowanym na ekspozycji jest m.in. aparat fotograficzny Alfa z 1959 roku oraz model koparki hydraulicznej K-2506 pochodzący z lat 1976–1977);

projektowanie dla dzieci – obejmujące nie tylko zabawki (szmaciana lalka projektu Anny Narzymskiej, 1946–1949), lecz również meble, tkaniny i odzież dziecięcą (zydelek Biedronka Władysława Wincza z 1954);

projektowanie inspirowane folklorem – obejmujące wybrane obiekty z kolekcji zgromadzonej w IWP przez Wandę Telakowską, jak również współczesne realizacje jak na przykład filcowy dywan-wycinanka projektu Magdaleny Lubińskiej i Michała Kopaniszyna z 2004 roku.

Podział tematyczny nie jest ostry, choćby w części dotyczącej folkloru znajdziemy również zabawki, jednak umożliwia on przyjrzenie się wzornictwu nie tylko przez zmianę formy na tle historycznym, ale także przez pryzmat projektowania dla konkretnego odbiorcy.

Na niewielkiej przestrzeni (ok. 300 m²) udał się pokazać bardzo wiele znakomitych przykładów polskiego wzornictwa. Nie zaniedbano żadnego z jego aspektów. Autorami bardzo udanego projektu aranżacji ekspozycji byli Paulina Tyro-Niezgoda i Piotr Matosek, we współpracy z Zuzanną Bujacz-Jaworską. Zaproponowane przez nich zagospodarowanie przestrzeni, spójne jest z prezentowaną na wystawie ideą wzornictwa. Jest nowoczesne, czytelne, nie zaburzające odbioru obiektów, a jednocześnie podkreślające zmieniające się style. Wykorzystano jedynie biel i czerń, aby zaznaczyć podział na „historyczną” i „tematyczną” strefę galerii. Te neutralne kolory nie konkurują z barwnymi realizacjami polskich projektantów. Interesujące rozwiązanie, jakim było zastosowanie szuflad do ekspozycji tkanin i odzieży, umożliwiło pokazanie dużej ilości przykładów tej dziedziny wzornictwa – czyniąc ją jednocześnie atrakcyjną dla najmłodszej grupy odbiorców.

Wystawę warto obejrzeć z wielu powodów, zarówno poznawczych, jak i estetycznych. Będzie interesująca dla osób zainteresowanych designem i modą, ale także dla tych, którzy czerpią przyjemność z obcowania z pięknem. Anna Maga, współkuratorka galerii twierdzi, że: „Piękne i użyteczne przedmioty, którymi się posługujemy, mają wpływ na nasze życie. W nowej galerii pokażemy, jak na przestrzeni XX i XXI wieku artyści kształtowali materialne otoczenie człowieka”. Choć niewielka, Galeria Wzornictwa Polskiego mieści wiele skarbów.