Czas dla tkaniny

W tym roku, dokładnie 9 maja, w Centralnym Muzeum Włókiennictwa w Łodzi zostanie otwarte 15 Międzynarodowe Triennale Tkaniny.

To wspaniałe przedsięwzięcie, którego łódzkie muzeum jest inicjatorem i organizatorem urosło obecnie do rangi największego i najstarszego wydarzenia prezentującego dokonania artystów tworzących w obszarze sztuki włókna. Ale cofnijmy się wstecz, aby oddać hołd tradycji i ludziom, którzy zainicjowali myśl i wysunęli pomysł zorganizowania tej imprezy. Przez wiele lat pisząc o genezie Triennale utrzymywano, iż było ono pomysłem łódzkiego środowiska artystów-tkaczy, aż do czasu, kiedy to na przełomie 2010/11 roku ówczesny, długoletni dyrektor Centralnego Muzeum Włókiennictwa i jednocześnie Dyrektor Rady Programowej Triennale Norbert Zawisza natknął się w archiwaliach muzealnych na dokumenty, rękopisy Krystyny Kondratiuk, zawierające relacje z Biennale Tkaniny w Lozannie w 1962 roku w których to wyrażała chęć zorganizowania podobnej imprezy w Polsce. Myśl ta zrodziła się po spektakularnych sukcesach polskiej tkaniny na dwóch pierwszych szwajcarskich Biennale, a trzy lata później, w 1965 roku, na zebraniu Rady Muzeum została przez Krystynę Kondratiuk zgłoszona jako propozycja zorganizowania w Łodzi „Biennale Tkanin Współczesnych (…)”. Kim była Krystyna Kondratiuk? To pierwszy dyrektor Centralnego Muzeum Włókiennictwa, ale również komisarz ekspozycji prac polskich artystów na lozańskim biennale. Ona również dokonywała wyboru artystów, którzy reprezentowali Polskę i jednocześnie swoją sztukę na tej prestiżowej, międzynarodowej imprezie. A byli to m.in. Magdalena Abakanowicz, Maria Teresa Chojnacka, Wojciech Sadley, Ada Kierzkowska, Jolanta Owidzka, Anna Śledziewska, Helena i Stefan Gałkowscy, nazwiska o ugruntowanej pozycji w sztuce. W ówczesnym czasie odbywająca się w cyklu dwuletnim wystawa w Lozannie była najważniejszym światowym przeglądem dokonań w dziedzinie sztuki tkaniny i udział w niej był dla artystów sprawą ogromnej wagi. I Międzynarodowe Biennale Tkaniny w Lozannie niewątpliwie należało do Polaków, wystawa zlokalizowana w Muzeum Kantonalnym Sztuk Pięknych w Lozannie i trwająca od 15 czerwca do 17 września 1962 roku w sposób znaczący rozsławiła w świecie polską tkaninę artystyczną. W zdominowanej przez tradycyjny gobelin wystawie, polska ekspozycja zaskoczyła zarówno organizatorów jak i opinię światową niekonwencjonalną formą, użyciem nowych materiałów, m. in. owczego runa, grubej wełny czy sznurów, odwagą eksperymentu. Tak w recenzji z wystawy pisał znany, szwajcarski krytyk Andrè Kuenzi: „Udział Polski jest szczególnie interesujący (…). Tkaniny, które przyjechały z tego kraju, pokazują nam artystów nie tylko mistrzów techniki ale przede wszystkim pełnych inwencji, odważnie wyrażających swoje koncepcje z pełną swobodą i radością. Są to prace, które sprawiły nam najwięcej niespodzianek i które zmuszają nas do refleksji, że pewne formy sztuki współczesnej mogą się dobrze wyrazić w technikach tkackich.” Specyfikę polskich tkanin, ich odrębność postrzegano jako nowe zjawisko w sztuce i obwołano „polską szkołą tkaniny”. Sukcesy polskich artystów sprawiły, iż prestiżowe muzea i galerie stanęły przed nimi otworem, a kolejni twórcy okazywali zainteresowanie tą dziedziną sztuki. Skala tego zainteresowania nasiliła się, kiedy w 1971 roku lozańską ekspozycję sprowadzono do Polski i zaprezentowano w warszawskiej „Zachęcie”, co niewątpliwie przesądziło o zorganizowaniu podobnej imprezy w kraju.

1 Ogólnopolskie Triennale Tkaniny Przemysłowej i Unikatowej zostało otwarte w 1972 roku, pierwotnie jako wystawa o zasięgu ogólnopolskim, wraz z drugą edycją zostało przekształcone w imprezę o zasięgu międzynarodowym. Wybór Łodzi na miejsce konfrontacji dokonań w światowej tkaninie było sprawą niejako naturalną. Jako główny ośrodek tkactwa przemysłowego, niegdyś, w początkach XIX wieku jeden z największych ośrodków przemysłu włókienniczego w Europie, miejsce to stanowiło najlepszą lokalizację dla tego rodzaju ekspozycji. W Łodzi również istniało jedyne w Polsce Muzeum Włókiennictwa zlokalizowane w najstarszej Białej Fabryce Ludwika Geyera. Pierwsze ekspozycje prezentowały zarówno tkaniny unikatowe jak i przemysłowe, od czego w kolejnych edycjach odstąpiono gdy okazało się, że tak odmienne wypowiedzi nie współgrają ze sobą, a dzieła o charakterze unikatowym zaczynają na wystawach dominować.

Niemal od początku łódzkiemu Triennale towarzyszą dwie wystawy: Ogólnopolska Wystawa Tkaniny Unikatowej i Ogólnopolska Wystawa Miniatury Tkackiej. W przypadku gdy wystawa główna konfrontuje dokonania w wielkoformatowej tkaninie unikatowej artystów z całego świata, te dwie wystawy prezentują dzieła artystów polskich. Różnią się one nie tylko formatem prac, ale przede wszystkim stanowią przegląd sposobów posługiwania się tekstylnym medium, od klasycznych technik: gobelinu, kilimu po szerokie spektrum poszukiwań formalnych i eksperymentów w obszarze splotów, faktur, materiałów. Kompozycje płaskie i kształtowane przestrzennie, klasyczne,wykonane z materiałów włóknistych, typowo tkackich i wykorzystujące inne media, takie jak papier, drut, tworzywa syntetyczne koegzystują w jednej wystawienniczej przestrzeni. Brak rygorów programowych pozwala na nieskrępowane wypowiedzi, a głównym i zarazem jedynym punktem odniesienia jest włókno i warsztat tkacki. Szeroki wachlarz tekstylnego języka ukazuje wręcz nieograniczone możliwości tego medium i tkwiącą w nim siłę. Na uwagę zasługuje także miejsce ekspozycji, zabytkowe wnętrza Centralnego Muzeum Włókiennictwa które, wraz z kilka lat temu zmodernizowaną dodatkową częścią starej fabryki, stanowią wyjątkowo interesującą pod względem architektonicznym przestrzeń wystawienniczą. Historia Międzynarodowego Triennale Tkaniny jest dokumentacją historii tej dziedziny, ale także świadectwem przemian i przeobrażeń na przestrzeni ponad 40 lat. O tym jak ważnym i prestiżowym wydarzeniem jest Triennale Tkaniny świadczą odbywające się w tym czasie w całej Polsce wystawy, plenery, sympozja, pokazy zbiorowe i indywidualne, wpisane w kalendarz imprez towarzyszących łódzkiej wystawie, o co zabiegają ich organizatorzy. Rok, w którym odbywa się Triennale to okres szczególny zarówno dla artystów jak i przyjaciół i miłośników sztuki włókna, to wielkie święto i wyjątkowy czas dla tkaniny.