W języku polskim nie ma odpowiednika dla nazwy pop-up books, jednak często określa się takie książki mianem książek-rozkładanek. Wyróżniają się konstrukcją, planowymi sceneriami, elementami ruchomymi pozwalającymi na animowanie ilustracji. Ruchome i wieloplanowe obrazy tworzy się przez wycinanie i odpowiednie zaginanie papieru, oraz doklejanie tak przygotowanych elementów we właściwym miejscu na rozkładówce. Poprzez otwieranie strony planowe struktury samoistnie unoszą się lub wprawiane są w ruch elementy działające na odpowiednio wykonanych papierowych mechanizmach.

Tworzenie książek pop-up jest bardzo czasochłonne, ponieważ oprócz złożenia ich, trzeba stworzyć czasami kilkadziesiąt osobnych elementów, które przykleja się ręcznie w końcowej fazie produkcji. Stworzenie interaktywnych rozkładówek wymaga od artysty kreatywności oraz precyzji w wycinaniu i doklejaniu kolejnych elementów. Opracowanie i tworzenie tego typu rozkładanek jest czasami  nawet nazywane „inżynierią papieru”.

Jan Pieńkowski Haunted House

 

S. Louis Giraud, pop-up book

Ruchome książki produkowane były od XVII w., ale pierwsze pop-upy zaczęły pojawiać się już XIV w. Przeważnie były to książki do anatomii, przeznaczone głównie dla osób dorosłych, oraz studentów medycyny. Początkowo używano prostych mechanizmów do odkrywania i zakrywania poszczególnych elementów ilustracji lub typografii. Takim przykładem książki może być wydrukowany przez Andreasa Vesaliusa w 1543 roku „De Humani Corporis Fabrica Librorum Epitome Vesalius”. Dopiero pod koniec XVII w. zaczęto tworzyć książki pop-up dla najmłodszych odbiorców. Popularność rozkładanek na tym rynku szybko wzrastała. W XIX wieku zaczęto wydawać książki w stylu pop-up przeznaczone głównie dla dzieci, były to „Podróże Guliwera”(1726) i „Robinson Crusoe” (1719). Zostały one zilustrowane z myślą o młodszych odbiorcach. W roku 1860 powstało wydawnictwo, o nazwie Dean & Son, jako pierwsze zatrudniało artystów do tworzenia ruchomych książek. Jednak za prekursora tworzenia w stylu pop-up uważa się Lothara Meggendorfera, ożywiał on całe sceny, poprzez pociągnięcie zakładki – zilustrowana postać mogła poruszać oczami lub rękami. Wiek XX przyniósł nowe techniczne rozwiązania, w dziełach S. Louis Girauda wystarczyło tylko przewracanie strony by stworzyć trójwymiarowe sceny. Największym wydawnictwem tworzącym książki typu pop up była firma Intervisual Communications, wydawała ona wiele ruchomych dzieł. Należy również wymienić rozkładanki znanego czeskiego artysty, Voitecha Kubasty, które przy przewracaniu kartki tworzyły trójwymiarowe postacie lub przedmioty. Aktualnie wielu artystów zajmuje się tworzeniem książek pop-up. Warto wspomnieć o autorach takich jak Robert Sabuda lub Marion Bataille mistrzów w swoim fachu, którzy swoimi dziełami oczarowują czytelników nie tylko tych najmłodszych. Bardzo popularną książką M. Bataille jest „ABC3D”, która w pomysłowy sposób prezentuje kolejne litery alfabetu. Autorka użyła odpowiednio złożonych elementów samoistnie rozkładających się przy przewracaniu strony lub umieszczonych na rozkładówkach mechanizmów, wprowadzających w ruch konkretne jej części. Wszystkie papierowe elementy są solidnie zaprojektowane i łatwe w obsłudze. Każde przewrócenie strony zapiera dech w piersiach, ekscytuje i rozbudza wyobraźnię. Natomiast minimalistyczna ilość kolorów wykorzystanych w projekcie sprawia, że książka staje się prawdziwym dziełem sztuki. Drugim znanym przykładem w trochę innym stylu,  jest stworzona przez R. Sabudę „Alicja w krainie Czarów”. Artysta konstruuje w niej głównie wieloplanowe, trójwymiarowe sceny. Jego rozkładanki zachwycają drobiazgowością, precyzją wykonania oraz misternymi konstrukcjami.  „Alicja w krainie czarów” to 6 imponujących rozkladówek w których znajdziemy dobrze znane sceny np. Alicję otoczoną serią kart do gry lub spotkanie z białym królikiem. Warto również wspomnieć inne dzieła tego artysty jak choćby „Czarnoksiężnik Oz” lub „Piękna i Bestia”. Wielu innych twórców tworzy konstrukcje tego typu, autorzy wciąż prześcigają się w nowych pomysłach w kreowaniu papierowych dzieł.

Andreas Vesalius „De Humani Corporis Fabrica Librorum Epitome Vesalius”

Najbardziej znany polski artysta tworzący w stylu pop-up to Jan Pieńkowski. W swojej karierze był wielokrotnie nagradzany za ruchome książki i ilustracje. Najbardziej znaną jego autorską książką jest „Haunted House”, na każdej rozkładówce autor zawarł mnóstwo mechanizmów: rozkładanki, zakrywanie i odkrywanie fragmentów strony oraz elementy, które czytelnik może wprawić w ruch, poprzez pociąganie odpowiednich zakładek. Mimo to w polskich księgarniach nie znajdziemy zbyt dużego wyboru wydawnictw typu pop-up, częściej znaleźć i kupić można je w sklepach internetowych, lecz są to raczej przekłady zagranicznych wydań. Istnieją jednak polskie wydawnictwa które oferują czytelnikowi cały wachlarz tego typu dzieł (Debit ale również Egmont, Wilga, czy Olesiejuk).

How Columbus discovered America, Vojtech Kubasta

R. Sabuda „Alicja w krainie Czarów”

Tekst powstał na bazie opisu pracy dyplomowej zrealizowanej w Instytucie Sztuki pod kierunkiem prof. W. Regulskiego w 2018r.

Izabela Ptaszek Książka pop-up, Jan Brzechwa, Wybrane wiersze o zwierzętach, dyplom licencjacki, promotor prof. Wojciech Regulski, Instytut Sztuki PWSZ w Tarnowie

Izabela Ptaszek Książka pop-up, Jan Brzechwa, Wybrane wiersze o zwierzętach, dyplom licencjacki, promotor prof. Wojciech Regulski, Instytut Sztuki PWSZ w Tarnowie

Izabela Ptaszek Książka pop-up, Jan Brzechwa, Wybrane wiersze o zwierzętach, dyplom licencjacki, promotor prof. Wojciech Regulski, Instytut Sztuki PWSZ w Tarnowie

Izabela Ptaszek Książka pop-up, Jan Brzechwa, Wybrane wiersze o zwierzętach, dyplom licencjacki, promotor prof. Wojciech Regulski, Instytut Sztuki PWSZ w Tarnowie

Izabela Ptaszek Książka pop-up, Jan Brzechwa, Wybrane wiersze o zwierzętach, dyplom licencjacki, promotor prof. Wojciech Regulski, Instytut Sztuki PWSZ w Tarnowie

Izabela Ptaszek Książka pop-up, Jan Brzechwa, Wybrane wiersze o zwierzętach, dyplom licencjacki, promotor prof. Wojciech Regulski, Instytut Sztuki PWSZ w Tarnowie

Izabela Ptaszek Książka pop-up, Jan Brzechwa, Wybrane wiersze o zwierzętach, dyplom licencjacki, promotor prof. Wojciech Regulski, Instytut Sztuki PWSZ w Tarnowie