Papier należy do tych wynalazków w dziejach ludzkości, które zrewolucjonizowały świat i zawładnęły życiem człowieka na wielu polach jego egzystencji. W czasach współczesnych jest powszechnym, uniwersalnym, łatwo dostępnym materiałem, pełniąc rozmaite role i funkcje.

Potrzeba utrwalania rzeczywistości sięga czasów prehistorycznych, człowiek korzystał z dostępnych na danym terenie materiałów i narzędzi, aby uwieczniać informacje w formie znaków i obrazów. Za podłoże do tego początkowo służyły ściany jaskiń, kawałki drewna, kości, czy muszle, aż odkryto możliwość wytwarzania materiału piśmiennego z roślin. W procesie ubijania łączono włókna w zwartą masę, a następnie suszono. W ten sposób powstawał w Egipcie papirus, który wytwarzano z dolnej części łodygi rośliny zwanej cibora papirusowa poprzez cięcie 1,5 cm szerokości pasków i układanie naprzemiennie kolejnych warstw. Wydostający się w czasie ubijania, zawierający skrobię sok scalał włókna w całość, którą poddawano prasowaniu i suszeniu. Pojedyncze arkusze sklejano tworząc zwoje.

Najstarsze zwoje papirusowe odkryte w grobowcach egipskich faraonów pochodzą z połowy 4 tysiąclecia p.n.e. Od Egipcjan papirus przejęli Grecy i Rzymianie, pisano na nim  dokumenty, dzieła literackie, prywatne  i urzędowe listy. W znaczący sposób wynalazek ten wpłynął na kulturalny rozwój tych krajów, a co za tym idzie całej Europy. W większości prymitywnych kultur możemy odnaleźć odpowiedniki papirusu, są to takie materiały jak: tapa – wytwarzana przez ludy Polinezji i Afryki, w południowej i środkowej Ameryce, czy południowej Azji,  robiona z łyka drzew, głównie morwowatych, huun – materiał wynaleziony przez Majów, uzyskiwany podobnie jak tapa poprzez ubijanie kory. Służył do zapisywania świętego kalendarza Majów, procedur medycznych i utrwalania historycznych rysunków, amatl (amate) – produkt z kory używany przez Azteków, wytwarzany z kory dziko rosnących figowców poprzez gotowanie łyka w roztworze popiołu drzewnego. Nazwa ta w języku azteckim oznacza zarówno figowiec jak i papier. Wypłukane łyko układało się na desce i ubijało, rozbite włókna wypełniały wolne przestrzenie tworząc zwartą strukturę, po czym amatl suszyło się na słońcu. Do dziś produkowany jest przez Indian Otomi w południowym Meksyku.

Alternatywą dla papirusu stał się pergamin wytwarzany ze skór  cielęcych, owczych i kozich, które  dokładnie oczyszczano nacierając węglanem potasu lub wapnem, następnie naciągano pozostawiając do wyschnięcia, poddana starannej obróbce zewnętrzna powierzchnia nadawała się z obu stron do pisania. Stare zapisy można było usuwać  przy pomocy pumeksu, co pozwalało na wielokrotne użycie. Najstarsze zapisane pergaminy znaleziono około 2700 lat p.n.e.  O wiele trwalszy i elastyczniejszy pergamin wyparł papirus i używano go do końca średniowiecza, kiedy to został zastąpiony o wiele tańszym w produkcji papierem. Zarówno papirus jak i pergamin stanowiły bardzo drogi i luksusowy materiał, dostępny  tylko dla najbogatszych.

Badania naukowe wskazują  na daleki wschód, a szczególnie Chiny jako miejsce- źródło pojawienia się papieru w formie, w jakiej używany jest do dzisiaj. Wzmianki historyczne wspominają  o wytwarzaniu papieru z włókien pokrzywy chińskiej  i surowców używanych do wyrobu tkanin jedwabnych  (206 p.n.e.–25n.e.). Metoda była zawsze taka sama, włókna poddawano obróbce poprzez moczenie, tłuczenie i rozdrabnianie,  a następnie rozkładano do wysuszenia na tkanych matach. W rezultacie powstawał gruby, dość mocny materiał wykorzystywany do pakowania, wytwarzania pasków, wkładek do butów, a nawet szycia ubrań i żołnierskich zbroi ze względu na lekkość i dobrą izolację cieplną. Nie nadawał się jednak do tego, aby na nim pisać.

Najstarszy kawałek papieru, wykonany z włókien konopi, który był  wykorzystywany do pisania datowany na 140–87 r. p.n.e. został znaleziony w  roku 1957,  w grobowcu w pobliży miasta Xi’a. W wyniku badań archeologicznych odkryto również zapisany 20 chińskimi znakami skrawek papieru  pochodzący z 8 roku p.n.e. Został on znaleziony w Nefrytowej Bramie, granicznej strażnicy na jedwabnym szlaku. W Chinach do pisania oficjalnych dokumentów i korespondencji używano najczęściej  drewnianych tabliczek a rzadziej jedwabiu. Popularne były też zwoje bambusowych deszczułek, na których znaki żłobiono lub  malowano pędzelkiem.

Z czasem, w miarę rozwoju i rozrastania się organizmu państwowego materiały te okazały się niepraktyczne, kłopotliwe w transporcie, zajmujące dużo miejsca. Pojawiło się bardzo duże zapotrzebowanie na niedrogi, łatwo dostępny materiał do pisania. Za wynalazcę papieru i odkrywcę metody jego wytwarzania  uważany jest Cai Lun, opiekujący się cesarską biblioteką chiński urzędnik, który około 105 roku naszej ery opracował materiał wytwarzając go ze zmielonego łyka drzewnego, rozdrobnionych łodyg konopi i zniszczonych sieci rybackich. Po odpowiednim przetworzeniu świetnie nadawał się on do zapisywania informacji, był lekki i przede wszystkim tani. Wobec wcześniej datowanych znalezisk można przypuszczać iż Cai Lun nie tyle był wynalazcą, co odkrywcą metody produkcji papieru na skalę masową. Popularność papieru wzrastała, a umiejętność produkcji zaczęła przenikać poza tereny imperium chińskiego.

W roku 384 n.e. dotarła do Korei, gdzie materiał ten znalazł zastosowanie nie tylko w piśmiennictwie, ale również w drukarstwie i grafice. Miał też swoje miejsce w wyposażeniu wnętrz. Najstarszy drukowany dokument – inkunabuły z początku XV w pochodzi właśnie z Korei. Wkład Koreańczyków w rozwój papiernictwa jest znaczący, ich zasługą jest barwienie papieru w masie, użycie papierowych kopert, ale także udoskonalanie technologii rękodzieła papierniczego. W dalszej kolejności technologia przedostaje się do  Japonii, gdzie osiąga najwyższy stopień doskonałości, a w VII wieku n.e. do Indii, w VIII wieku papier dociera do zachodniej Azji, kiedy to w wyniku działań wojennych między Chińczykami i Arabami na terenie Turkiestanu, do niewoli dostają się chińscy papiernicy. Ujawniony przez nich sekret wytwarzania papieru za pośrednictwem ekspansyjnej polityki Arabów przebył drogę od Samarakandy poprzez Bagdad, aby około 900 roku dostać się do Egiptu. Stąd przez Afrykę północną ok. 1100 roku sztuka wytwarzania papieru dociera do Maroka, a następnie w połowie wieku XII  na południe Hiszpanii, do kalifatu Kordoby. Europa, początkowo zaopatruje się w papier kupując go od Arabów, lecz wraz z popularnością i rosnącym zapotrzebowaniem na ten materiał  zaczynają powstawać pierwsze papiernie, początkowo w Hiszpanii (przed 1150 r.) i  we Włoszech (przed 1230 r.). Najbardziej znaną, należącą do najstarszych, jest założona w 1268 roku, papiernia w Fabriano, do dzisiaj produkująca doskonałej jakości papiery. W Polsce, pierwsza papiernia, co poświadczają dokumenty, została założona w 1491 roku,  na terenach należących do klasztoru św. Ducha, w Prądniku Czerwonym pod Krakowem.

Przez wieki podstawowy proces wytwarzania papieru został niezmieniony, poddawany jedynie modyfikacjom dla uzyskania lepszej jakości oraz różnorodności gatunków, jako nośnik zapisu myśli ludzkiej ujętej w zorganizowaną formę, funkcjonuje do dziś. Bywa kartką w szkicowniku, a innym razem większą płaszczyzną,  która utrwala pomysły i przeżycia w śladach kresek, linii, plam pełniąc niejako wobec nich służebną rolę. Ekologiczny, poddający się recyklingowi, odnawialny w swej prostocie i funkcjonalności jest doskonały. Wyjątkowe walory estetyczne i właściwości czynią zeń materiał o nieograniczonym potencjale, niezwykle atrakcyjny dla artystów i projektantów. W ich odczuwaniu, widzeniu i kształtowaniu staje się współtworzącą dzieło materią, wybieraną jako najlepsze, najbardziej adekwatne do zamierzonego przekazu medium. Wśród wielu współczesnych artystów zajmujących się sztuką papieru można wymienić takie nazwiska jak: Maria Diduch, Zbigniew Sałaj, czy Jagoda Krajewska, w Akademii Sztuk Pięknych w Łodzi z inicjatywy wspaniałej artystki prof. Ewy Latkowskiej-Żychskiej  została utworzona  pracownia papieru. Od pewnego czasu, także w wyniku podróży artystów do krajów, w których tradycyjne formy wytwarzania papieru stosowane są do dziś, takich jak Japonia czy Meksyk, wzrosło zainteresowanie papierem ręcznie czerpanym, a możliwość jego wytwarzania w bardzo prosty sposób wpłynęła na odkrycie go na nowo. Jednostkowa uroda papieru czerpanego, jego  walory, zmysłowe doznanie jego materii, struktury, kolorystyki, wrażenie dotykania jakiejś głębszej prawdy, może tkwiącej w naturze tajemnicy sprawia, że stał się dla artystów wyjątkowo inspirującym medium.

Od lat papier zajmuje również ważne miejsce w mojej twórczości anektując z czasem coraz większą przestrzeń myśli i wyobrażeń urealnianych w powstających pracach. Moja fascynacja tym tworzywem rodzi się z szacunku dla jego prostoty, „nadzwyczajnej” zwyczajności, urody samej w sobie. Wytwarzany w procesie czerpania, z surowców roślinnych, bliski naturze, bo z niej zaczerpnięty, zachowuje w sobie jej barwy, zapachy, siły witalne. Jest tkanką utworzoną ze splecionych ze sobą włókien roślinnych, formujących  niezliczone w swej różnorodności struktury. Z natury przynależne mu właściwości czynią zeń plastyczny materiał poddający się formowaniu, preparowaniu, przetwarzaniu  na wielorakie sposoby. Ciągle na nowo odkrywam jego urodę, nieustannie zachwyca mnie jego materia, pozornie krucha i delikatna, a zarazem niezwykle silna. Jest na wyciągnięcie ręki, wystarczy dostrzec jego potencjał i dać się uwieść jego urokowi.

 

Bibliografia:

https://pl.wikipedia.org/wiki/Papier_czerpany
https://gameby.pl/historia-papieru/
https://www.meok.pl/blog/2018/01/16/skad-wlasnie-papier-recznie-czerpany/
http://historiapapieru.yum.pl/vor.html
https://pl.wikipedia.org/wiki/Papier