Out of the age?

Długowieczność jest prezentem XX wieku. Nauka, co z nią zrobić, jest wyzwaniem dla XXI wieku (Kathryn Lawler, Dyrektor Spraw Zewnętrznych w Atlanta Regional Commission).

W XXI wieku mamy precedens – żyjemy dłużej niż kiedykolwiek wcześniej w historii ludzkości, średnio prawie dwa razy dłużej niż na przełomie XIX i XX wieku. W 1841 roku oczekiwano, że dziewczynka dożyje zaledwie 42 lat. Przeciętny człowiek urodzony w 1960 roku miał dożyć 69 lat. Obecnie średnia długość życia w świecie zachodnim wynosi 79,5 lat i jest nas w tym wieku coraz więcej.
Według Światowego Forum Ekonomicznego, osoby powyżej 65 roku życia stanowią większy odsetek światowej populacji niż osoby poniżej 5 roku życia. W Europie średnia długość życia wzrasta o pięć godzin dziennie, a dzieci urodzone po 2000 roku będą dożywały setnych urodzin. Czy zatem śpiewanie solenizantom „sto lat” przestanie mieć sens? 
Nie jest to tylko zjawisko „boomu”, którego konsekwencją jest starzenie się, ale nowa rzeczywistość, związana z rozwojem technologii i medycyny, dzięki którym można spowolnić skutki starzenia się, aby umożliwić dłuższe i zdrowsze życie.
Każdego tygodnia 3 miliony ludzi przenosi się do miast, a obecne prognozy sugerują, że do 2050 r. do populacji miejskiej na całym świecie przybędzie 2,5 miliarda ludzi. Czynniki te, wraz z rosnącym problemem zmian klimatycznych, stanowią bezprecedensowe wyzwanie dla obecnych modeli ekonomicznych, technologicznych, społecznych, środowiskowych w wielu obszarach naszego życia^[1]Observatory of tomorrow. Longevity in cities, https://museudoamanha.org.br/en/longevity-in-cities, dostęp: 11.05.2023.. Niemniej jednak, po wzroście średniej długości życia nie następuje taki sam wzrost jakości zdrowia^[2]Zob. A. Vaiserman, O. Lushchak, Implementation of longevity-promoting supplements and medications in public health practice: achievements, challenges and future perspectives. J Transl Med. 2017;15(1):160.. Czy przyszłość może zatem wiązać się z większym obciążeniem chorobami, niepełnosprawnością i uzależnieniem od innych^[3]Zob. The Lancet Healthy L. The Lancet Healthy Longevity: Health For All, For Longer. Lancet Healthy Longev. 2020;1(1):e1-e.? Jak możemy temu przeciwdziałać jako projektanci, decydenci, przedsiębiorcy?

Przyszłość nie musi być ponura

Każdego dnia jesteśmy bombardowani obiecującymi wynikami badań medycznych i technologicznych.  Opracowywane są nowe strategie profilaktyczne i społeczne, aby zmienić sposób, w jaki się starzejemy i zapewnić lepsze zdrowie, funkcjonowanie i produktywność osób starszych.  Powszechnie uważa się, że starzenie się i utrata witalności są nieuniknione. Jednak starzenie się jest procesem, na który mogą wpływać zarówno predyspozycje genetyczne, jak i czynniki środowiskowe.  Nie starzejemy się w ten sam sposób, nawet bliźnięta jednojajowe mogą mieć bardzo różne wzorce starzenia^[4]Zob. B. Guyuron, DJ Rowe, AB. Weinfeld, Y. Eshraghi, A. Fathi, S. Lamphongsai, Factors contributing to the facial aging of identical twins. Plast Reconstr Surg. 2009;123(4):1321-31., na które wpływ mają nie tylko geny, ale przede wszystkim styl życia, determinanty społeczno-ekonomiczne (wykształcenie, status finansowy, wsparcie społeczne) oraz, w coraz większym stopniu, wzajemnie powiązane cechy środowiska fizycznego (tereny zieleni, jakość powietrza lub zanieczyszczenie hałasem). Ciągłe interakcje i skumulowane narażenie na środowiska fizyczne i społeczne odgrywają istotną rolę w późniejszych wynikach życiowych.

Od miast po dzielnice, domy i miejsca pracy, otoczenie w którym funkcjonujemy – wszystko to ma niezwykły wpływ na nasze samopoczucie w całym cyklu życia – w obszarach: ekonomicznym, psychologicznym, psychicznym, a nawet fizycznym. Projektowanie środowisk fizycznych, które wspierają pomyślne starzenie się, ma ogromne znaczenie dla zdrowych, produktywnych i zrównoważonych społeczeństw. Jest to szczególnie prawdziwe w przypadku osób żyjących w ubóstwie, którzy mogą doświadczać największej różnicy w oczekiwanej długości życia w zależności od miejsca zamieszkania. Na przykład osoby o najwyższych dochodach z Nowego Jorku i Detroit mają taką samą średnią długość życia. Jednak osoby o najniższych dochodach w Detroit żyją o pięć lat krócej niż podobni mieszkańcy Nowego Jorku^[5]Zob. R. Chetty, M. Stepner, S. Abraham, S. Lin, B. Scuderi, N. Turner & Cutler, D. (2016). The association between income and life expectancy in the United States, 2001-2014. JAMA, 315(16), 1750-1766.. Aby podkreślić skalę tej rozbieżności, wyeliminowanie chorób układu krążenia, głównej przyczyny zgonów w USA, zwiększyłoby jedynie ogólną oczekiwaną długość życia w USA o siedem lat^[6]American Heart Association. (2000, January 4). Eliminating Cardiovascular Disease Would Increase U.S. Life Expectancy By Seven Years. ScienceDaily. Retrieved October 31, 2021 from www.sciencedaily.com/releases/2000/01/000104065154.htm. Optymalizacja środowiska w którym dorastają dzieci i starzeją się dorośli, ma ogromne znaczenie, ponieważ dążymy do zdrowszych i bardziej sprawiedliwych społeczeństw w erze stuletniego życia.

Całe życie pracujesz na długie życie i zdrowe starzenie

Muhhamad Ali powiedział, że: „człowiek, który w wieku 50 lat widzi świat tak samo, jak widział go mając 20 lat, zmarnował 30 lat życia”^[7]https://pl.wikiquote.org/wiki/Muhammad_Ali. Nasze życie zmienia się nie tylko jeśli chodzi o jego długość, ale także o styl życia. Jak pisze Małgorzata Węglarz: „Nie starzejemy się tak jak kiedyś, nie żyjemy tak jak kiedyś, czas zaktualizować informacje”^[8]M. Węglarz, Starzy ludzie nie istnieją, 2022.

Obserwowany wzrost długości życia zmieni radykalnie sposób, w jaki funkcjonujemy i pracujemy, dokładnie tak jak rewolucja przemysłowa, postęp techniczny i globalizacja radykalnie odmieniły ludzką egzystencję^[9]Zob. A. Sieroń, 100-letnie życie, i co dalej?, https://www.obserwatorfinansowy.pl/bez-kategorii/rotator/100-letnie-zycie-i-co-dalej/#fullimg1, dostęp: 11.05.2023.. Model trzyetapowego życia zawodowego: nauka – praca – emerytura, do którego jesteśmy od pokoleń przyzwyczajeni, odchodzi do lamusa, w miarę jak rośnie średnia oczekiwana długość życia człowieka. Jeśli co drugie dziecko, które dziś rodzi się na Zachodzie, ma szansę dożyć setnych urodzin, to powinnismy redefiniować współczesny trzyetapowy model w zakresie ekonomii, opieki, czy generalnie życia. Przy takiej długości życia nie da się utrzymać ani emerytalnych systemów, ani znanego modelu życia.

W związku z obserwowanym trendem, nasze życie ulega gruntownemu przeobrażeniu. Kolejne jego etapy przestają być związane z wiekiem chronologicznym. Coraz częściej na różnych etapach studiujemy, zmieniamy profil zawodowy i zupełnie inaczej niż kiedyś budujemy kariery. Gratton i Scott (2018) twierdzą, że wkrótce pojawią się nowe okresy życia: etap „niezależnego wytwórcy” oraz etap „kariery portfelowej”. Być może, obok tradycyjnego podziału na dzieci, nastolatki, dorosłych i emerytów, wyłonią się nowe grupy wiekowe. 
Zarządzanie populacjami w oparciu o wiek nie jest już dostosowane do nowych, elastycznych i zindywidualizowanych ścieżek życia, które przynosi długowieczne społeczeństwo. Trzyetapowy bieg życia społeczeństwa przemysłowego: nauka – praca – emerytura został zakłócony przez wydłużanie się życia i nadejście społeczeństwa postindustrialnego. Sekwencje zatrudnienia, edukacji, życia rodzinnego i czasu wolnego nie są teraz łączone w żadnej określonej kolejności we wszystkich grupach wiekowych. Postępujący wiek stał się ciągłym procesem samokonstrukcji i odbudowy poprzez napotykane próby i przeszkody, które różnią się w zależności od osoby. Aby sprostać ich potrzebom, należy wziąć pod uwagę nie wiek jednostek, ale różnorodność problemów. Pięćdziesięcioletni senior w późnym rodzicielstwie nie ma takiej samej wizji emerytury jak osoba, której dzieci są już samodzielne.

W 1945 roku, kiedy w wielu rozwiniętych krajach wprowadzono systemy emerytalne, wszyscy mieli praktycznie identyczny przebieg życia. Główną zmienną był czas trwania edukacji. Jednak wszyscy poruszali się w tym samym tempie, ze stosunkowo standardowymi, chronologicznymi wiekami.

Dziś musimy przejść na wybraną emeryturę, z rozsądnym minimalnym wiekiem emerytalnym i zachętami do kontynuowania pracy. Finlandia i Szwecja zniosły ustawowy, graniczny wiek aktywności zawodowej, Finowie zwiększyli wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 60–64 lata, zachowując jednocześnie możliwość odejścia na emeryturę w wieku 61 lub 62 lat. Etap zależności od innych, niepełnosprawności, może nas dotyczyć w różnym wieku, możemy nie być świadomi i przygotowani do tego etapu, możemy mieć różne potrzeby wtedy względem mieszkania czy usług.
Różnorodność sytuacji wymaga zróżnicowanej oferty, jednak z reguły tworzy się monolityczne prawa, które oferują rozwiązanie w jednej postaci i tak np. przeciętny pobyt w domu starców to nie więcej niż trzy lata, co powoduje nieodpowiednie dopasowanie do zindywidualizowanych potrzeb… Dlatego ważne są elastyczność, możliwość wyboru i wyjście poza utarte schematy i stereotypy takie jak „w pewnym wieku nie wypada”, „starych drzew się nie przesadza”!

Potrzeba zmiany

Nasze współczesne modele i podejścia do realizacji polityk czy badań, są oparte na przestarzałych modelach powielanych setki, miliony razy w przestrzeni wirtualnej, na salach wykładowych, na konferencjach biznesowych, w niezliczonych raportach i ośrodkach badawczych. W niezliczonych dokumentach i strategiach (na przykład dotyczących planowania polskich miast),  obecne jest podejście polegające na koncentrowaniu uwagi na potrzebach seniorów według koncepcji „miast przyjaznych seniorom^[10]Zob. Społeczna Strategia Warszawa, http://spolecznastrategia.um.warszawa.pl/content/warszawa-przyjazna-seniorom-na-lata-2013-2020, dostęp: 11.05.2023.”. Podobnie, na poziomie centralnym realizujemy politykę senioralną^[11]Zob. Polityka długofalowa, opieka 75+, https://senior.gov.pl/polityka_dlugofalowa, dostęp: 11.05.2023.,  a nie politykę wobec starzenia, która dotyczy wszystkich niezależnie od wieku. Biorąc pod uwagę zmienność potrzeb społecznych, postęp technologiczny, wydłużenie życia ludzkiego, powinniśmy uczyć się z doświadczeń minionych dziesięcioleci, zamiast  bezkrytycznego powielania wcześniejszych rozwiązań. Co zrobiliśmy dobrze, co musimy zrobić inaczej? Jakie błędy popełniliśmy, zarządzając „senioralnym” społeczeństwem, zamiast proaktywnie projektować społeczeństwo „długowieczne”? Czego nauczył nas błąd koncentrowania się wybiórczo na temacie?

Design, architektura, urbanistyka, w tym podejście do wielu polityk planowania i projektowania przestrzeni w naszych miastach, muszą sprostać wyzwaniu rewolucji demograficznej. Wiele naszych współczesnych modeli należy ponownie przemyśleć. Miasta wymagają odnowy, aby dostosować się do stale rosnącej, starzejącej się populacji, zmiany stylu życia i wyzwań związanych z dłuższym życiem ich mieszkańców i mieszkanek. Podczas gdy możliwości projektowania architektonicznego dla osób w podeszłym wieku są tradycyjnie ograniczone do wysoce znormalizowanych i mało inspirujących wymagań domu spokojnej starości lub domu opieki, środowisko miejskie jako całość wymaga redefinicji w wielu obszarach, np. nowych typów przestrzeni miejskich przystosowanych do potrzeb różnych grup wiekowych, ale i różnych potrzeb kulturowych.
Istnieje potrzeba tworzenia zrównoważonych miast wobec zmieniającego się profilu populacji, które będą koncentrować się na modelu zależności w zakresie mieszkalnictwa, opieki, transportu oraz będą oferowały możliwość rekreacji i pracy. To zagadnienie jest wyzwaniem dla całego świata, ważne jest przedefiniowanie sposobu myślenia o wielu obszarach naszego życia, w tym starzenia się i tego jak na nasze starzenie powinny odpowiadać współczesne polityki poswięcone rozwiązywaniu problemów na poziomie praktycznym i prognostycznym.

Zmiana w naszych głowach – wyjście out of the box (ageing)^[12]Zob. 10 Steps To longevity For The Second Billion – Are We Ready?, https://www.forbes.com/sites/avivahwittenbergcox/2023/04/05/10-steps-to-longevity-for-the-second-billion–are-we-ready/?sh=5e247488ab8a, dostęp: 11.05.2023.

„Ekonomia długowieczności” nigdy nie była sektorem formalnym, a jak mówi o niej Joseph F. Coughlin (fundator i Dyrektor MIT AgeLab) jest to najszybciej rozwijający się i najbardziej niezrozumiały rynek na świecie. Nicolas Palmarini z NICA (National Innovation Centre Ageing w Wielkiej Brytanii) twierdzi, że „ekonomia długowieczności” musiała pokazać potencjał rynkowy, przewidzieć jakie produkty trafią do sprzedaży na światowych półkach, żeby przekonać inwestorów do inwestowania w ten sektor. To wygenerowało efekt typowy dla krzywych innowacyjności;  inwestorzy zaczynają seryjnie powielać te same podejścia w różnych regionach geograficznych, co w praktyce prowadzi do plateau, zwanego „stagnacją innowacyjności”. Czas na zmianę, na którą pracują między innymi takie organizacje jak NICA w Wielkiej Brytanii, poszukująca odpowiedzi na wyzwania:

• Jak sprawić, by innowacje były bardziej systematyczne, abyśmy mogli dotrzymać kroku naszemu stale ewoluującemu rozumieniu zdrowej długowieczności?
• W jaki sposób systematycznie, wspólnie wprowadzać innowacje i projektować międzypokoleniowo?
• Jak sprawić, by względy klimatyczne stały się domyślnym elementem projektu, a nie osobną dyskusją?
• W jaki sposób inwestować tyle samo w profilaktykę, co w opracowywanie metod leczenia?

Musimy znaleźć nowe sposoby projektowania systemów i modeli biznesowych dla produktów i usług długowieczności, które umożliwią nam dokonywanie trwałych zmian w naszym stylu życia.

• Jak czerpać korzyści z dłuższego życia, fundamentalnie zmieniając nasze podejście do starzenia się, nie próbując zaprzeczyć upływowi czasu, ale zmieniając nasze podejście od myślenia o „starzejących się społeczeństwach”, do budowania długowiecznych społeczeństw „gotowych na długie życie i pozytywne starzenie”?

Koncepcja innowacji w wielu organizacjach wciąż opiera się na pytaniu ludzi, czego chcą. Grupy fokusowe są wszechobecne, np. w procesach partycypacyjnych. Często jesteśmy pytani, jakie zmiany chcielibyśmy zobaczyć w naszym najbliższym otoczeniu? Ta formuła zakłada, że każdy z nas posiada taka wiedzę…
Zadając ludziom pytania, mamy tendencję do dokonywania pewnych (czasem błędnych) przewidywań, dotyczących przyszłego zachowania. Istnieje duża różnica między wyobrażaniem sobie czegoś a faktycznym używaniem lub doświadczaniem tego. Zwłaszcza jeśli chodzi o coś, czego ludzie nigdy wcześniej nie doświadczyli, jak na przykład starzenie się. Nie oznacza to, że powinniśmy przestać słuchać. Wręcz przeciwnie. Potrzeba czegoś więcej, niż tylko słuchania. Musimy wiedzieć, jakie pytania zadawać oraz jak interpretować odpowiedzi. Potrzebujemy nowych i lepszych pytań. Jak je sformułować w oparciu o to, czego ludzie potrzebują i do czego dążą? Jak angażować społeczeństwo jako współinnowatorów? Zamiast po prostu „słuchać” – musimy dać ludziom aktywne role. Nie tylko w odpowiadaniu na pytania dotyczące przyszłości, ale także w jej wdrażaniu.

Wiele badań w obszarze starzenia się społeczeństwa jest podobnych do tych, prowadzonych dwadzieścia lat temu. Powtarzamy, że zła użyteczność i dostępność produktu/usługi to powody, dla których osoby starsze nie radzą sobie z technologią. Ale co, jeśli to nie są prawdziwe bariery? Osoby starsze szybko przyswajały technologię podczas pandemii^[13]Sixsmith A, Horst BR, Simeonov D, Mihailidis A. Older People’s Use of Digital Technology During the COVID-19 Pandemic. Bull Sci Technol Soc. 2022 Jun;42(1-2):19–24. doi: 10.1177/02704676221094731. PMCID: PMC9038938.. Musimy lepiej zrozumieć nasze własne uprzedzenia, ponieważ utknęliśmy przy koncepcji „projektowania uniwersalnego”.
Obecne narracje opierają się na rosnącej literaturze podżegającej do nowego (i ironicznie związanego z wiekiem) anty-ageizmu. Media społecznościowe upajają się promowaniem bohaterów nieprawdopodobnych sportów ekstremalnych, świętowaniem szalonych diet oraz kolorami i fryzurami typu click-bait. Ale celebracja jest skażona narracją o „udanym starzeniu się”. Jak twierdzi Nicolas Palmarini, pomieszaliśmy aspiracje kultury otumanionej młodością z rzeczywistością. Samo pojęcie pokoleń w obecnym kształcie będzie ewoluować. Nigdy wcześniej pięć pokoleń nie znalazło się jednocześnie w tym samym miejscu, tańcząc do tych samych piosenek, granych przez osiemdziesięcioletnich rockmanów, wspólnie podróżując po poczekalniach lotnisk, publicznych przestrzeniach miejskich. Wraz ze wzrostem generacji „Alfa” dzisiejsze myślenie pokoleniowe może wymagać rewizji. Być może odkryjemy zjawisko nigdy dotąd nie rozważane: płynność pokoleniową. Jeśli dzisiejsi 90-latkowie czują się jak wczorajsi 30-latkowie, a dzisiejsi 20-latkowie reprezentują jutro, być może następne pokolenie będzie nazywane pokoleniem „pomiędzy”: płynna wymiana doświadczeń, aspiracji, wizji i emocji.

Designer i projektant Carlo Ratti twierdzi, że: „Siwy to nowa zieleń dla świata designu”, więc może powinniśmy być gotowi na tą zmianę?
Nasza przyszłość będzie inna niż ją sobie wyobrażaliśmy – ponieważ my będziemy inni. Polityki wobec starzenia dziś oznaczają nie tylko czerpanie z wiedzy i doświadczenia pokolenia 60+, ale kontakt z ludźmi w wieku 20, 30, 40 i 50 lat. Martha Deevy ze Stanford Center on Longevity twierdzi, że: „Dzisiejsza historia długowieczności nie dotyczy starszych ludzi, to tak naprawdę historia dzieci”. Musimy nadać pojęciu starzenia się aktualne znaczenie. Zamiast postrzegać je jako coś obcego, czekającego na nas „w przyszłości”, powinniśmy traktować starzenie się jako na atut, i skoncentrować się na aspekcie wydłużania się życia jako całości. Skłania nas to do wprowadzania – już teraz – drobnych codziennych zmian i niezbędnych dostosowań, które tworzą zdrowe fundamenty dla naszej przyszłości.

Pomimo, że mamy różne historie i reprezentujemy rozmaite kultury, dzielimy jedną planetę i to od nas zależy jak sprostamy współczesnym wyzwaniom nie tylko w ujęciu zbiorowym, ale także jednostkowym – kim jestem, kim chcę się stać i jak zamierzam to zrobić?
Nicolas Palmarini twierdzi, że nie wykorzystujemy potencjału zamkniętego w zbiorowym umyśle. Wykorzystanie tej ogromnej puli doświadczeń, talentów, spostrzeżeń, pomysłów i wyobraźni umożliwi fundamentalną zmianę w zakresie innowacji. W jaki sposób wspieramy decydentów w przejściu od wczorajszej kultury leczenia chorych do proaktywnej profilaktyki? Należy umożliwić większej liczbie osób dostęp do tego, co dzieje się w: laboratoriach, ośrodkach badawczych, debatach politycznych, wyborach rynkowych lokalnych i globalnych marek. Tylko wtedy będziemy w stanie przeciwdziałać nierównościom, jakie pociąga za sobą każde przyspieszenie historyczne. Musimy zdemokratyzować zdrową długowieczność i pozwolić coraz większej liczbie ludzi, w każdym regionie geograficznym, na czerpanie korzyści z rozwoju naukowego, gospodarczego i społecznego oraz korzyści, które wszyscy mamy nadzieję osiągnąć. Wykorzystanie naszej zbiorowej „starzejącej się inteligencji” zapewni nam demokratyczny dostęp do narzędzi potrzebnych do dłuższego, lepszego życia.

Życie przez trzydzieści do czterdziestu lat w złym stanie zdrowia, przy obecnym postępie medycyny i technologii, ma potencjał do zmiany na lepsze. Mamy narzędzia, aby to zmienić – teraz i na zawsze.