Tradycyjna kultura a współczesny chiński design

China has established itself
as a major international player in design
over the past five years,
with the culture shifting towards
innovation and originality.

Zhuo Tan,
dyrektor Design Shanghai^[1]Amy Moorea Wong, Made in China, „Elle Decoration”

Chociaż w naszym kraju produkty z metką z „Made in China” wciąż uważane są za tanie i słabej jakości a „chińszczyzna” funkcjonuje jako pejoratywne określenie, to w globalnym świecie wzornictwa, oczy skierowane są obecnie właśnie na chińskie realizacje. Niezwykłą popularnością wśród krytyki i nabywców, cieszą się targi Shanghai Design czy Beijing China Design, coraz większe z roku na rok. Jednocześnie chińscy projektanci zdobywają główne nagrody w konkursach takich jak DesignEuropa Awards oraz uznanie podczas wydarzeń takich jak Milan Design Week lub London Design. Według Marcusa Fairs, założyciela i redaktora Dezeen:

Chiny szybko stają się światową potęgą twórczą. I robią to na własnych warunkach. Nie są już rozwijającym się narodem, który drogę do sukcesu komercyjnego może osiągnąć przez naukę lub kopiowanie Zachodu. Chiny pod wieloma względami wyprzedzają resztę świata^[2]Marcus Fairs, China Design Power, „Dezeen”, 17 April 2019, https://www.dezeen.com/2019/04/17/china-design-power-opinion-marcus-fairs/ [dostęp: 15.03.2020].

Moment krystalizowania się współczesnego chińskiego wzornictwa uchwyciła wystawa „China Design Now”, która odbyła się w 2008 roku w Victoria & Albert Museum  w Londynie. Zaprezentowane zostały na niej prace, projekty lub dokumentacje z ich realizacji, z uwzględnieniem podziału na trzy miasta, w których powstały: Shenzhen, Szanghaj i Pekin. Kuratorzy zdecydowali się na taki podział, wskazując ścisły związek rozwoju wzornictwa z przekształceniami i rozbudową tych metropolii. Katalog towarzyszący ekspozycji zawiera świetnie przygotowany wstęp. Omawia on rozwój chińskiego designu: od wczesnych lat ’80. XX wieku (momentu otwarcia się polityki gospodarczej Chin na świat), poprzez lata ’90. będące etapem kształtowania się niezależnych pracowni i studiów, często jako pracy dodatkowej, po etacie (wskazując jednocześnie na znaczenie typowych dla Republiki Ludowej uwarunkowań społecznych jak na przykład guanxi^[3]Guanxi to w uproszczeniu sieć wzajemnych powiązań społeczno-biznesowych.) aż po okres po 2000 roku, kiedy to designerzy zaczęli definiować siebie i swoją twórczość, przywołując przedrewolucyjne tradycje literati^[4]Zhang Hongxing, Lauren Parker, Introdaction [w:] China Design Now (catalog wystawy), 15 March- 12 July 2008, Victoria & Albert Museum, Londyn 2008, str. 17-21.. Autorzy tekstu słusznie zauważają, że:

Granice między sztuką a praktyką projektową są coraz bardziej rozmyte w Chinach, pozostających jednym z niewielu miejsc, w których awangardowy duch może mieszkać w coraz bardziej skomercjalizowanym społeczeństwie. Dualistyczna kultura, podsycana przez nieformalną kreatywną gospodarkę, zaowocowała jednymi z najbardziej pomysłowych i urzekających prac designerskich, obrazującymi szybko rozwijającą się i dynamiczną kulturę projektowania.

O znakomitym rozwoju chińskiego designu świadczy również fakt, że w 2012 roku została wydana naukowa publikacja „China’s Design Revolution”, autorstwa Lorraine Justice. Jej założeniem było zilustrowanie fenomenu prężnego rozwoju projektowania w Chinach w tak krótkim czasie. Aby to ukazać, autorka przytacza historię chińskiego rzemiosła, od czasów antycznych poprzez propagandowe plakaty ery Mao a kończąc na analizie dzisiejszych dzieł, nagrodzonych na międzynarodowych konkursach. Wpływ tradycji kulturowych na design jest znaczący. Justice twierdzi, że: „Będąca pod wpływem Mao i Konfucjusza, komunizmu i kapitalizmu, patriotyzmu i kosmopolityzmu, trzecia generacja (designerów) będzie napędzała kulturę projektowania i innowacji w Chinach  –  i może także reszty świata^[5]Lorraine Justice, China’s Design Revolution, przedmowa Xin Xiangyang, The MIT Press, 2012”.

Jeden z najbardziej obecnie znanych projektantów mebli, Frank Chou, uważa, że:

(…) bardzo ważne jest, aby mój projekt odzwierciedlał fakt, że Chiny weszły do współczesnego świata, dlatego używam bardzo czystych linii – klarownych, prostych, współczesnych form. (…) Ale  (jednocześnie) można powiedzieć, że produkty powstałe w Chinach – nie w zachodnim kraju lub Japonii^[6]Benedict Hobson, Six of the best Chinese design studios and brands at Design China Beijing, “Deezen”, 25 September 2019, https://www.dezeen.com/2019/09/25/design-china-beijing-2019-brands/?fbclid=IwAR1EU9HDdmjXL-D1aVTg-HNcsh0gVbONnj5U25wC18DqytYATJKl-TVtDUI,.

Czy wpływ tradycyjnej kultury na chińskie projekty jest aż tak znaczący? Przyjrzyjmy się bliżej kilku realizacjom z ostatnich lat.

Ciekawym przykładem wykorzystania charakterystycznego dla chińskiego rzemiosła materiału, jest Krzesło Jun Zi (2010) autorstwa Jeffa Dayu Shi. Jest to nagradzany wielokrotnie projekt, zarówno w Chinach, jak i na świecie^[7]Reddot Design Award 2010, Golden Pin Design Award, Red Star Design Award, Designpreis Duetschland 2011 (nominowany), Interior Innovation Award 2011 (zwycięsca), Elle Deco International Design Award.. Mebel został wykonany z bambusa, który według projektanta jest unikalny dzięki cechom takim jak: sztywność a zarazem elastyczność i odporność. Ważne jest także, że jest materiałem ekologicznym^[8]Shirley Chen, Interview with Jeff Dayu Shi: the bamboo furniture master who designs with kindness, China Design Center, 16 styczeń 2020, https://www.chinadesigncentre.com/works/jeff-dayu-shi-bamboo-furniture-master-who-designs-with-kindness.html [dostęp: 15.03.2020]. Ażurowy mebel jest jednocześnie wygodny, nowoczesny i nawiązujący do dawnych wzorców.

Na podobne inspiracje wskazuje Bingqi Lee w swoich pracach:

Tworzę produkty używając minimalnego języka projektowania.  W tym celu eksploruję i interpretuję elementy tradycyjnej chińskiej architektury, aby stały się codziennymi, funkcjonalnymi i nowoczesnymi meblami. Klasycznie zdefiniowane kombinacje kolorów i wzorów uzupełniają projekt^[9]Materiały udostępnione mailem przez projektantkę autorce tekstu w dn. 12.03.2020..

Te założenia znakomicie oddaje najnowsza seria Minimal „YI” (Minimalne „krzesło”) z 2018 roku. Intensywna czerwień siedzisk i oparć, łączy się z fantazyjnie wygiętymi metalicznymi nogami. Dekoracje uzupełniają błękitne geometryczne wzory, inspirowane detalami architektonicznymi.  Całość stanowi interesujące połączenie współczesnego minimalizmu z bogactwem kolorów i form zaczerpniętych z tradycyjnej kultury.

Oparte na tych samych inspiracjach, lecz zupełnie odmienne w swej estetyce są projekty Xiao Tianyu. Curvature (2012), czy Tree Grow (2016) to fotele i sofy, których kształt oparć nawiązuje do mebli z dynastii Ming. Powyginane, drewniane elementy łączą się harmonijnie z obłymi, miękkimi siedziskami, przypominającymi wielkie głazy. Inspiracje krajobrazem górskim są łatwo dostrzegalne, w szczególności w drugiej z prac.

Thousands Kilometers Landscape to tytuł serii ceramicznej z 2015 autorstwa Wan Liya. Projekt ten w elegancki sposób połączył dwa źródła inspiracji – obydwa wskazujące na chiński rodowód prac. Są to: porcelana jako materiał i shanshui hua (obraz gór i wód) jako temat. Dzieło Wana składa się z kilkunastu ceramicznych elementów, które imitują kształtem zwyczajne butelki, spryskiwacze, tubki  i kubki jednorazowego użytku. Wykonane w szlachetnym materiale i udekorowane według klasycznego wzorca błękitnym szkliwem, ustawione w rzędzie, komponują się w pejzaż typowy dla malarstwa tuszowego na jedwabiu.

Granica pomiędzy sztuką a designem jest bardzo niewyraźna również w przypadku realizacji Joe Wonga. Projektant sięga po różne inspiracje z bogatego kanonu chińskiego rzemiosła, w tym także ludowego, między innymi wycinanki. Jego prawie dwumetrowa waza, wykonana w 2018 roku podczas „Lucca Biennale – Paper, Art, Design” to przykład wielopłaszczyznowych realizacji. Nawiązująca do słynnych porcelanowych naczyń, Cantonese – Emerging Vase zbudowana została z papierowych elementów. Na niektórych z nich umieszczone zostały chińskie słowa. Całość utworzyła niezwykłą ażurową instalację.

Kończąc przegląd dosłownie kilku z tysiąca, a nawet z tysiąca tysięcy, oryginalnych projektów chińskich, warto przytoczyć choć jedną mniej spektakularną realizację. Na przykład Shen Yan proponuje skórzane, ręcznie haftowane torebki. Klasyczne kwiatowe wzory, które je ozdabiają, wykonywane są tradycyjnymi technikami, przywołują splendor szat cesarskiego dworu. Zaś dla tęskniących za szykiem dawnych qipao – ich współczesną wersję proponuje między innymi Zheng Rong^[10]Sarah Leigh Bannerman, Young Chinese Fashion Designers Are Updating the Qipao, The Culture Trip, 31 sierpnia 2018, https://theculturetrip.com/asia/china/articles/young-chinese-fashion-designers-are-updating-the-qipao/.

Tożsamość kulturowa wydaje się istotna dla współczesnych projektantów, zwłaszcza kiedy próbują wyróżnić się na światowej scenie designu. Aby odnieść sukces, łączą funkcjonalizm z tradycyjnymi technikami, tworząc dzięki temu nowoczesne i oryginale dzieła na miarę XXI wieku. Do tego muszą sprostać nowym, wciąż zmieniającym się globalnym wyznaniom, takim jak na przykład troska o ekologię. Takie, panujące obecnie tendencje, podkreślał między inni dyrektor Design China Beijing, Tan Zhou, w słowach: „W 2019 r. kładziemy nacisk na zrównoważony rozwój, ponieważ wywarł on tak silny wpływ na współczesne procesy projektowania w Chinach i chcę go przekazać naszym odbiorcom, wykorzystać targi jako platformę do podkreślenia wagi odpowiedzialności naszej społeczności za środowisko”^[11]Design China Beijing trade show returns for „bigger and more impactful” second edition, “Deezen”, 5 września 2019, https://www.dezeen.com/2019/09/05/design-china-beijing-2019-trade-show-second-edition/ [dostęp: 15.03.2020]. Po choćby tak krótkim, ale bliskim przyjrzeniu się współczesnemu chińskiemu designowi, zmieńmy w naszych głowach znaczenie metki „Made in China”. Wzornictwo to symbolizuje zarówno trwałość i tradycyjność, jak wysoki poziom estetyki i innowacyjność.